De pandemie als supermacht en de gevolgen voor de geopolitieke machtsverhoudingen deel 3

Geopolitieke machtsverhoudingen

De vraag rijst in hoeverre China dan de volgende hypermacht zal zijn. De huidige president van China Xi Jinping, heeft hiervoor al plannen opgesteld vóór dat hij aan de macht kwam. Sinds hij aan de macht is, voert hij stap-voor-stap en systematisch zijn plannen uit met als doel om China weer de oude, historische rol als hypermacht te geven. Hoewel Xi Jinping het Covid-19 niet ingepland heeft, gebruikt hij dit wel om de positie van China in de wereld te versterken.

De geschiedenis laat zien dat hypermachten slechts kunnen overleven als zij een manier vinden om de loyaliteit (of althans de aanvaarding ervan) weten af te dwingen van de buitenlandse bevolkingen die ze overheersen – en militair geweld alleen is daar nooit toereikend voor geweest. Hoe doet China dit respectievelijk hoe tolerant is China?

Terwijl de VS steeds meer het hoofd moeten bieden aan toenemende vijandigheden, smeedt China stilletjes banden met steeds meer landen; zowel met ontwikkelde als met ontwikkelingslanden. Het land maakt daarbij onder meer gebruik van buitenlandse hulp en kwijtschelding van schulden om haar imago te verbeteren en deals te kunnen sluiten. Ook heeft China langetermijncontracten gesloten voor onder meer Chileens koper, Braziliaans ijzer en andere grondstoffen die het nodig heeft om de exploderende economie te voeden. Ironisch genoeg heeft China vooral succes door gebruik te maken van de weigering van het Westen om zaken te doen met “schurkenstaten”. Daarmee heeft China een grotere toegang gekregen tot waardevolle grondstoffen in landen als Angola, Birma, Congo en Iran. Aldus bindt China steeds meer landen aan zich door middel van een strategische (en economische) tolerantie. Ook zal China van het huidige momentum gebruik maken om in Europa en de VS relatief goedkoop strategische bedrijven te kopen. De EU is alert hierop en waakzaam.

Hoe tolerant is China voor haar eigen bevolking? In de ogen van het Westen is China niet tolerant, met voorbeelden als Tibet en andere onderdrukte bevolkingsgroepen. Hoe kijkt China naar dit vraagstuk ofwel welk ander perspectief is er voorhanden. Kijkend naar de lange historie van China, is de Chinese beschaving feitelijk voortgekomen uit een grote, onderlinge vermenging van allerlei culturen. De natie die China tegenwoordig is, is eigenlijk een land dat lang bevolkt is geweest door meerdere groepen met een uitermate grote heterogeniteit, met grote verschillen in taal, kleding, gebruiken, rituelen en religies. In het bijzonder heeft een lange tijd een diepe kloof bestaan tussen de volkeren van Noord- en Zuid-China, met ongeveer de Gele Rivier als natuurlijke scheidslijn. China is opgebouwd via een proces van verovering en samensmelting, waardoor China feitelijk erin is geslaagd zijn volkeren te integreren op een manier die de wildste dromen van de EU te boven gaan. Er zijn veel kenmerken (zoals de taal) die het land China verenigt; in de praktijk wil meer dan 90% van de Chinezen tot het “Han” Chinese volk behoren. Dit is dus de binnenlandse en strategische tolerantie van China. Daarnaast mogen we niet de vele, Chinese gemeenschappen vergeten die in elk land ter wereld zijn en bekend staan als ondernemend. Dit enorme reservoir herbergt onder meer heel veel kapitaal met bijbehorende financiële impact (zoals buitenlandse investeringen in China). Voorts stuurt China grote aantallen veelbelovende jongeren naar het buitenland om daar te studeren, zoals in de VS. Afgewacht kan worden wanneer deze grote groepen talenten weer terugkeren naar China, tezamen met Westerse talenten. Ook door het Corona-virus zal China steeds meer op haar eigen (technologische) “benen” willen staan, onafhankelijk van de tanende Amerikaanse dominantie. Dit is een geleidelijk proces, waarvoor China al vele jaren het woord “schildpad” gebruikt.

En toch … betekent dit niet dat China vanzelfsprekend de volgende hypermacht zal zijn. Vooralsnog is de enorme groei van China niet gestoeld op tolerantie en immigratie (wel onder meer op etniciteit). Desalniettemin verscherpt het Covid-19 alle machtsverhoudingen in de wereld en versnelt het bepaalde ontwikkelingen zoals de groeiende invloed van China in de wereld. Feitelijk zorgt de huidige crisis namelijk voor een herverdeling van de welvaart; pandemieën zijn goede, sociale nivelleerders (op individueel niveau maar ook op wereldniveau). Naar alle waarschijnlijkheid zal China sterker uit de huidige crisis komen dan de VS. Daarbij kan China ook in absolute termen de grootste economie ter wereld worden; daarbij de VS voorbij strevend. Ook is China in de afgelopen decennia minder afhankelijk geworden van de export. De belangrijkste groeimotor van China is het binnenland, met een steeds grotere groep met welvarende Chinezen dat zorgt voor een continue stijgende consumptie (en investeringen). Dit proces zorgt voor veel Chinees zelfvertrouwen.

Deze verdere groei van China’s macht hoeft overigens niet per se ten koste te gaan van de economische slagkracht van de VS. Waarschijnlijk wel van Europa (en Japan) dat steeds meer last heeft van demografische ontwikkelingen (met name de vergrijzing van de bevolking) en achterblijvende onderzoeken naar nieuwe technologieën. Europa wordt dus steeds meer een speelbal tussen China en de VS. Dit wordt nog versterkt door de de-globalisering, ofwel de structurele afname van de mondiale handelsstromen (een ontwikkeling dat al voor de huidige crisis aan de gang was), waardoor de economieën van de verschillende machtsblokken minder verweven met elkaar zullen zijn. Het toenemend protectionisme zal door de huidige crisis nog meer versterkt worden. Eén en ander versterkt ook de broeiende “Koude Oorlog” tussen de VS en China over technologieën, zoals kunstmatige intelligentie, digitalisering, big data, mobiele telecomapparatuur, 5G, etc. Het kán ook zijn dat deze crisis een impuls geeft aan de ontwikkeling van nieuwe technologieën in Europa, zoals om het virus (en toekomstige virussen) in te dammen.

En moeder aarde? Zij haalt even opgelucht adem en hoopt dat de mensheid een les heeft geleerd. Laten we hopen dat in de nieuwe 1,5 meter samenleving met een opstartende economie ook tegelijk de duurzame economie gestimuleerd wordt. In dit kader heeft de EU in haar voorgestelde Green Deal een goed plan voorgesteld dat Europa in 2050 klimaatneutraal moet maken. Laten we hier met elkaar aan werken voor onze eigen toekomst. Just do it!

’s-Graveland, april 2020